Paarden en mensen

Paarden en mensen, al sinds eeuwen verbonden door hun lotsbestemming om samen te werken. Meteen al zal deze tekst controverse oproepen. Wanneer we zelf niet de hand reiken, zullen paarden ons gewoon met rust laten. Het initiatief ligt wat dat betreft volledig bij de mens. Of dat lijkt zo te zijn. Of toch niet? Dat, gek genoeg, is iets wat open staat voor twijfel en hangt af van hoever je in de relatie tussen hen kunt doordringen. Ik zal in vogelvlucht de geschiedenis van een specifieke stroming in de rijkunst belichten en van daaruit naar mijn persoonlijke filosofie afdalen.

Dressuur zoals we dat vandaag kennen, is een afgeleide van de oorspronkelijke hogeschool rijkunst die werd beoefend door de grootmeesters. De grootmeesters gaan heel ver terug, zelfs tot de oude Grieken. Xenophon (ca. 400 v. Chr) , een leerling van de filosoof Sokrates, geloofde in een respectvolle behandeling van paarden. Hij ontwikkelde een trainingsprogramma waarmee het paard zeer snel en wendbaar gemaakt kon worden, zonder direct afhankelijk te zijn van dwangmiddelen zoals zware sporen en bitten in de mond. Het paard moest manoeuvres leren uitvoeren vanuit beheersing en een absolute bereidheid. Dat was nodig op het slagveld, waar paarden bliksemsnel op kleine commando’s moesten reageren. Andere grootmeesters na Xenophon gaven het trainingsprogramma door in o.a. Frankrijk (Pluvinel 1555-1620), Engeland (Newcastle 1592-1676), en uiteindelijk is vandaag Bent Branderup de grootmeester die de traditie voortzet.

Zonder heel technisch in te gaan op wat die trainingsmethode precies inhoud, richt de klassieke training zich op twee gecombineerde doelen: Het paard leert gecompliceerde manoeuvres uit te voeren en het paard leert het gewicht van de ruiter te dragen. Elke oefening wordt steeds opnieuw geleerd door eerst te werken zonder, en later met de ruiter. De natuurlijke balans van het paard is uiteraard zonder de ruiter. Het paard is gewend om vanuit de natuurlijke balans te bewegen. Oefeningen kunnen dus het beste eerst vanuit de natuurlijke balans aangeleerd worden. Vervolgens wordt het paard uitgedaagd om de geleerde bewegingen opnieuw aan te leren in de rijkunstige balans, dus met de ruiter.

Zoals het hierboven staat geschreven, is het een systematische routine die iedereen zomaar kan leren. Pak een leeg vel papier, zet de stappen onder elkaar, paard uit de stal halen en beginnen maar. Dat is natuurlijk niet zo. Maar het is zeker wel te leren, mits een belangrijke voorwaarde voorop wordt gesteld. Het contact met het paard moet zuiver zijn, op basis van gelijkwaardigheid en vanuit respect. De communicatie moet ondubbelzinnig zijn, vanuit eigen kracht en zonder bijgevoelens. Communicatie tussen mensen is al voor 70% non-verbaal. Tussen mens en dier is die 70% de 100% van wat je werkelijk overhoudt. Dieren communiceren immers niet verbaal. Bewust leren zijn van je eigen (non-verbale) communicatie is dus een eerste stap naar een betere communicatie met je paard, in wezen met elk dier.

Paarden zijn zo mooi in communicatie. Ze zijn, zoals velen beweren, een spiegel van ons gedrag. Ik laat de voorbeelden en toepassingsgebieden even voor wat ze zijn. Er zijn helaas erg veel invullingen van de stelling dat paarden ons gedrag spiegelen. Coaching in combinatie met paarden wordt veel gedaan, er bestaan paardenfluisteraars die de geheimen van deze spiegelfunctie doorgronden. Ik heb daar zelf concreet weinig experimenten mee gedaan, hoewel ik vaak in het bijzijn van paarden mag verkeren. Wat ik wel merk, is dat ze “iets” doen met je stemming en dat je hoofd leeg is geworden als je een paar uur bij ze bent geweest. Dat proces vindt voor mij grotendeels onbewust plaats en ik ondervind enkel de resultaten ervan.

Paardenfluisteraars worden ze genoemd. Zij die een ongesproken taal verstaan die onweerstaanbaar is voor elk paard. Paarden die de meest gruwelijke stoornissen lijken te hebben, worden als was in de handen van een fluisteraar. Ze lopen aan een slap touwtje mee en zijn alert op elke beweging van de fluisteraar. Ik verwonder me erover. Het is zeer eetbare materie voor mij, zeker in mijn rol als NLP-coach. Nu is NLP voor mensen bedoeld om interne belemmeringen weg te nemen en ze in hun eigen kracht te zetten, maar ik zie een fluisteraar als iemand die NLP gebruikt in communicatie met paarden. Een fluisteraar is blijkbaar in staat om het communicatieproces tussen hem en het paard in zijn bewuste denken te brengen. Het proces wat bij mij onbewust overkomt, kan een fluisteraar bewust ervaren en daarom ook sturen.

Wat betekent het als het vermogen aanwezig is om te communiceren met een paard. En dat heel veel mensen dat vermogen hebben, zij het onbewust. Dat communicatie met een paard echt mogelijk is als ik erin zou slagen om het vermogen te activeren in mijn bewuste geest. Dat een paard als het ware “vraagt” om contact te maken. Ik ervaar het immers wel als ik erbij ben. Ik weet alleen niet hoe het werkt. Het wordt voor mij op die manier een filosofisch vraagstuk. Het geeft mij een besef van hoeveel we - de mensen - zouden kunnen leren van paarden, en hoeveel er nu aan ons voorbij gaat. De paarden zijn er voor ons, niet (alleen) om voor ons te werken en te presteren, maar om ons meer te laten zien van de wereld. Welke rol wij voor hen dragen, is voor ons nu nog niet te bevatten. Wellicht zullen we dat ooit weten.

Terugkijkend op de grootmeesters in de klassieke hogeschool rijkunst, kunnen we nu een brugje slaan tussen de systematiek die de training van de hogeschool behelst, en de communicatieve aspecten die een mens zich eigen moet maken om contact met het paard te kunnen maken. Het contact komt voorop, daarna kan gewerkt worden aan oefeningen. We “vragen” het paard om dingen voor ons te doen. Zonder dwang. En één ding is zeker, vanuit een zuiver contact zullen het altijd voor je doen.

Inmiddels is er al meer informatie over het leren begrijpen van paarden en de paardwaardige trainingsmethoden die bij de hogeschool rijkunst horen. Bent Branderup zet de traditie voort, geeft opleiding tot beoefenaar en instructeur. Hij neemt hiervoor telkens een examen af, de zogenaamde ridderproef. Elke ridderproef levert een graad in het ridderschap op. Steeds meer ridders verschijnen ten tonele, een goed teken dat er een nieuwe tijd aanbreekt voor ruiters en paarden die willen investeren in begrip, bezieling en duurzame ontwikkeling voor beiden.

Shows zoals “Apassionata” zijn een voorbeeld van de resultaten die bereikt kunnen worden met deze vorm van training en communicatie. Uit verschillende plaatsen ter wereld komen grootmeesters hun kunsten laten zien. Het blijft echter wel show, waar het om draait is wat achter de schermen gebeurt.

Het gaat om wat mens en paard bij elkaar teweegbrengen. Dat is bereikbaar voor iedereen die bereid is zich open te stellen. Ik ben geen paardenmens van nature. De onbestemde aantrekkingskracht die paarden hebben, heb ik desondanks toch ervaren. Ik beleef er veel plezier aan en het geeft inzicht. Niet op rationeel niveau, maar op een dieper zijn-niveau.

ongeschreven het bestand tussen paard en mens
omkaderd in aftastend spel tekent een vage grens
van vrijheid tot sterven in historische strijd
het verbond tussen paard en mens is voor altijd

Nino Michielse - Non-fictie opdracht NF1